Theo quy định của pháp luật, vi phạm hành chính (VPHC) là hành vi trái pháp luật do tổ chức, cá nhân (trong và ngoài nước) có năng lực trách nhiệm pháp luật hành chính thực hiện. Cá nhân từ đủ 14 tuổi đến chưa đủ 16 tuổi bị xử phạt về VPHC do lỗi cố ý. Cá nhân từ đủ 16 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi bị xử phạt về mọi VPHC do mình gây ra nhưng khi phạt tiền đối với họ thì mức tiền phạt không quá một phần hai mức phạt đối với người thành niên. Như vậy, người chưa thành niên (NCTN) là chủ thể của VPHC phải là người trong độ tuổi từ đủ 14 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi, có khả năng nhận thức, điều khiển hành vi của mình.
Khái quát về biện pháp khắc phục hậu quả đối với người chưa thành niên vi phạm hành chính
- Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu;
- Buộc thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh;
- Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường; văn hóa phẩm có nội dung độc hại;
- Buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm.
Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu
Buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường, lây lan dịch bệnh
Buộc tiêu hủy hàng hóa, vật phẩm gây hại cho sức khỏe con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường; văn hóa phẩm có nội dung độc hại
Buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện vi phạm hành chính
Thực trạng các quy định về biện pháp khắc phục hậu quả đối với người chưa thành niên vi phạm hành chính
Thứ nhất, Luật Xử lý VPHC và các nghị định xử phạt VPHC trong các lĩnh vực đã quy định không chính xác về tên gọi của một số BPKPHQ đối với NCTN VPHC.
Điểm c khoản 1 Điều 28 Luật Xử lý VPHC quy định về biện pháp “buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường”. Trong khi đó, Điều 31 Luật Xử lý VPHC - điều luật quy định cụ thể về biện pháp này lại sử dụng tên gọi “buộc khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường”. Một điều rất đáng chú ý là trong số 09 BPKPHQ do Quốc hội quy định thì tên gọi của 08 biện pháp được sử dụng thống nhất từ quy phạm liệt kê (khoản 1 Điều 28) đến quy phạm cụ thể (Điều 29, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37). Duy nhất chỉ có biện pháp “buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường” là không có sự thống nhất trong tên gọi.
Tương tự, điểm i khoản 1 Điều 28 Luật Xử lý VPHC quy định BPKPHQ “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC”. Điều 37 Luật Xử lý VPHC quy định cụ thể về biện pháp này và vẫn giữ nguyên tên gọi. Tuy nhiên, Điều 135 Luật Xử lý VPHC đã quy định không chính xác về BPKPHQ này khi áp dụng đối với NCTN. Cụ thể, thay vì sử dụng tên gọi “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC”,Điều 135 lại quy định “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC”.
Câu hỏi đặt ra là biện pháp “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC” áp dụng đối với NCTN VPHCcó phải là biện pháp “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC” hay không? Nếu đúng là như vậy thì rõ ràng tên gọi của biện pháp này trong Luật Xử lý VPHC đã không có sự nhất quán.
Khảo sát các nghị định xử phạt VPHC mà NCTN thường xuyên vi phạm là nghị định xử phạt VPHC trong lĩnh vực an ninh trật tự, an toàn xã hội (trước đây là Nghị định số 167/2013/NĐ và hiện nay là Nghị định số 144/2021/NĐ-CP) và lĩnh vực giao thông đường bộ (Nghị định số 100/2019/NĐ-CP và hiện nay được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 123/2021/NĐ-CP) thì không có bất kỳ hành vi vi phạm nào bị áp dụng biện pháp “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp có được do thực hiện VPHC”. Cụ thể, tất cả các VPHC trong Nghị định số 167/2013/NĐ-CP trước đây và hiện nay là Nghị định số 144/2021/NĐ-CP đều quy định áp dụng biện pháp “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp” chứ không có “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp”. Tương tự, Nghị định số 100/2019/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 123/2021/NĐ-CP cũng chỉ quy định áp dụng biện pháp “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp” chứ không có “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp” đối với tất cả các vi phạm trong lĩnh vực giao thông đường bộ. Thậm chí các VPHC mà NCTN vi phạm không phổ biến như trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, sử dụng mạng xã hội, buôn bán, vận chuyển hàng giả, hàng cấm thì cũng không tồn tại biện pháp “buộc nộp lại khoản thu bất hợp pháp”. Do sự khác nhau về thuật ngữ pháp lý nên một số địa phương đã khá“e dè” trong việc áp dụng biện pháp “buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp” đối với NCTN VPHC ngay cả khi nghị định có quy định về việc áp dụng BPKPHQ này.
Thứ hai, pháp luật hiện hành chưa quy định cụ thể về cách thức và thủ tục thực hiện các BPKPHQ đối với NCTN VPHC, từ đó gây khó khăn cho quá trình triển khai thi hành.
Hiện nay, Luật Xử lý VPHC và nghị định về xử phạt VPHC trong các lĩnh vực mới chỉ quy định khái quát về “buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu” mà chưa có quy định cụ thể về cách thức xác định “tình trạng ban đầu”. Vì thế, trên thực tế, các chủ thể có thẩm quyền gặp không ít khó khăn, lúng túng khi áp dụng biện pháp “buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu” trong xử phạt VPHC. Đơn cử, khoản 5, khoản 10 Điều 15 Nghị định số 100/2019/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 123/2021/NĐ-CP quy định hành vi “rải, đổ hóa chất gây hư hỏng công trình đường bộ” sẽ bị áp dụng BPKPHQ “buộc phải khôi phục lại tình trạng ban đầu đã bị thay đổi do VPHC gây ra”. Thế nhưng, muốn áp dụng biện pháp này thì trước hết người có thẩm quyền phải chứng minh được “tình trạng ban đầu của công trình đường bộ” và “mức độ hư hại của công trình đường bộ”. Trong thực tiễn, phải nhận thức rằng việc xác định “tình trạng ban đầu của công trình đường bộ” và “mức độ hư hại của công trình đường bộ”là không hề đơn giản.Chính vì cách tư duy“dùng đại lượng định tính này để làm thước đo cho một đại lượng định tính khác” nên sự khó khăn trong việc áp dụng biện pháp “buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu” sẽ vẫn tồn tại như một hệ quả tất yếu.
Trên thực tế, do pháp luật không quy định cụ thể nên tại nhiều địa phương, các cơ quan quản lý nhà nước đã “mở lối đi riêng” ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện BPKPHQ “buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu”.
Tương tự, hiện nay, Luật Xử lý VPHC và các nghị định về xử phạt VPHC trong các lĩnh vực mới chỉ quy định khái quát về “buộc thực hiện biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường” nhưng chưa có quy định cụ thể về cách thức và thủ tục thực hiện biện pháp này. Trên thực tế, các chủ thể có thẩm quyền cũng không thể chắc chắn rằng những biện pháp cụ thể mà người vi phạm thực hiện có khắc phục được tình trạng ô nhiễm môi trường hay không. Bên cạnh đó, sự không rõ ràng, cụ thể về thủ tục, thời hạn thực hiện cũng trở thành “rào cản” trong việc áp dụng BPKPHQ này.
Nhằm khắc phục bất cập này, một số địa phương đã ban hành văn bản hướng dẫn về việc áp dụng các biện pháp cụ thể, thủ tục, thời hạn thi hành BPKPHQ này. Tuy nhiên, ở những địa phương không ban hành văn bản hướng dẫn thì vướng mắc vẫn tồn tại mà không có hướng giải quyết thấu đáo.
Trong thời gian gần đây, VPHC khá phổ biến do NCTN thực hiện là cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, thông tin sai sự thật trên mạng xã hội. Theo Điều 101 Nghị định số 15/2020/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 14/2022/NĐ-CP thì cá nhân vi phạm sẽ bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng. Ngoài hình thức phạt tiền, vi phạm trên còn bị áp dụng BPKPHQ “buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn hoặc thông tin vi phạm pháp luật do thực hiện hành vi vi phạm”. Tuy nhiên, Luật Xử lý VPHC không cho phép áp dụng BPKPHQ này đối với NCTN VPHC. Do đó, nếu người có thẩm quyền xử phạt áp dụng BPKPHQ này đối với NCTN VPHC là trái với quy định của Luật Xử lý VPHC. Ngược lại, nếu chỉ phạt tiền mà không áp dụng BPKPHQ trên thì lại không tuân thủ đúng nguyên tắc “mọi hậu quả do VPHC gây ra phải được khắc phục theo đúng quy định của pháp luật”.